Het woord „simulacrum“ is op zich een vrij oude term uit de filosofie en religies, die een afbeelding of een verwante verbinding tussen personen of dingen voorstelt. In deze context verwijst „simulacrum“ meestal naar een kopie of soortgelijke voorstelling waarvan het effect nauwelijks van de werkelijkheid te onderscheiden is. De uiterst nauwkeurige imitatie creëert dan een eigen werkelijkheid, die wordt waargenomen als de werkelijkheid. De term roept daarom vragen op over hoe we de werkelijkheid begrijpen en hoe beelden, symbolen of representaties onze waarneming beïnvloeden. Tegelijkertijd gaat het over hoe dingen op zo’n manier kunnen worden gerepresenteerd dat ze een eigen „werkelijkheid“ kunnen creëren die onafhankelijk van de oorspronkelijke werkelijkheid bestaat.
Het concept achter „simulacrum“ is op zichzelf nogal veelzijdig en niet al te gemakkelijk te begrijpen. Daarom geeft het volgende artikel een goed overzicht van de definitie, de oorsprong van het woord, de betekenis en het gebruik van de term „simulacrum“.
Woorddefinitie van „simulacrum“
Het woord „simulacrum“ komt oorspronkelijk uit het Latijn en wordt ook synoniem geschreven als „simulacrum“. Het verwijst naar een bestaand of ingebeeld onderwerp of object dat erg lijkt op of op zijn minst verwant is aan een ander onderwerp of object. De term is afgeleid van het Latijnse woord „simulo“ (vertaald: „gelijkenis“ o „spiegelbeeld). Terwijl „simul“ (vertaald: „gelijk) verwijst naar gelijkheid, beschrijft „acrum“ (vertaald: „object“ o „constructie) een onderwerp of object dat erg lijkt op het origineel.
De term „simulacrum“ kan zowel positieve als negatieve connotaties hebben. Het wordt echter vaak gelijkgesteld aan de bedrieglijke schijn van originaliteit, die het niet echt vertegenwoordigt. Maar „simulacrum“ wordt ook beschouwd als een concept van productieve fantasie, waarin kunstmatige dingen of wezens kunnen worden gecreëerd in zogenaamde „simulaties“. Volgens veel wetenschappers wordt het begrip „simulacrum“ beschouwd als een cruciaal hulpmiddel van onze beschaving om gebruik te maken van de kennis en diversiteit van de natuur en evolutie.
Oorsprong en betekenis van „Simulacrum“
Het concept van „Simulacrum“ gaat terug tot de oudheid. Hierin vindt het zijn oorsprong in filosofische overwegingen. De term werd later bedacht door Jean Baudrillard, die „simulacrum“ verder ontwikkelde als de subtiele transformatie van de werkelijkheid in symbolische representatie en de daaruit voortvloeiende verschuiving in onze perceptie. In de hedendaagse context vertegenwoordigt een „simulacrum“ eenvoudigweg een beeld, imitatie of inspiratie van een persoon of object.
Gebruik van de term „simulacrum“
De term „simulacrum“ wordt tegenwoordig in verschillende contexten gebruikt. Het is echter een vrij zeldzame term op hoog niveau, die enigszins archaïsch van aard is en minder gebruikt wordt in alledaags taalgebruik. De belangrijkste gebieden waarin „simulacrum“ wordt gebruikt zijn de volgende:
- religieuze context
- kunst en cultuur
- filosofie
De volgende subsecties zijn bedoeld om de lezer een idee te geven van de mate waarin en waarom de term „simulacrum“ wordt gebruikt in de bovengenoemde contexten.
Religieuze context
In de religieuze context wordt „simulacrum“ vaak gebruikt als synoniem voor „heilige afbeeldingen“, „idolen“ of „luchtspiegelingen“. Hier wordt het idee van iconen of rituelen als symbolische voorstellingen die bedoeld zijn om verbinding te maken met de spirituele wereld relevant, ook al zijn het slechts materiële voorstellingen. Een „simulacrum“ wordt daarom als negatief beschouwd en is in sommige religies zelfs verboden, of beter gezegd, ze zijn vogelvrij. Hoewel de term „simulacrum“ hier eerder synoniem en dus zeldzamer wordt gebruikt, zoals bijvoorbeeld „afgodsbeelden“.
Kunst & cultuur
Op het gebied van kunst en cultuur verwijst „simulacrum“ voornamelijk naar kunstwerken, in de vorm van bustes, schilderijen of plastische vormen die de werkelijkheid zeer dicht benaderen. Ook hier is „simulacrum“ dus een positieve term. Kunstwerken kunnen namelijk dienen als creatieve simulaties die betekenissen en emoties overbrengen terwijl ze abstraheren van de werkelijkheid. Vooral in de kunst en cultuur wordt dit proces gewenst en gewaardeerd.
Filosofie
In een filosofische context verwijst de term „simulacrum“ vooral naar het werk van Baudrillard, die in „simulacrum“ een toenemende verschuiving ziet van een authentieke werkelijkheid naar een wereld waarin simulaties de overhand krijgen. Tegenwoordig worden vooral de media, reclame en moderne technologieën gezien als scheppers van gesimuleerde werkelijkheden die de waarneming (vaak negatief) beïnvloeden en een nieuw niveau van „hyperrealiteit“ creëren.
Sociale classificatie van „simulacrum“
Sociaal gezien kan de term „Simulacrum“ eerder worden toegewezen aan (en wordt hij meestal begrepen door) de opgeleide bourgeoisie. „Simulacrum“ vertegenwoordigt hier een synoniem begrip op een nogal speciaal gebied (religie, kunst en cultuur en filosofie), waarmee slechts een paar mensen echt in diep contact komen. Simulacrum“ wordt dus ook niet echt begrepen door de meeste mensen. Als de term al bekend is, dan is hij alleen bekend bij oudere mensen die hem toevallig ergens in de loop van hun leven hebben opgepikt.
Kritiek op „Simulacrum“
Critici zien in „Simulacrum“ vooral een achterhaald concept, of beter gezegd een pessimistische kijk op de samenleving. De realiteit zou steeds meer vervangen worden door kunstmatige simulaties, waardoor de prestatie van de maker in diskrediet wordt gebracht. Een dergelijke kritiek wordt ook naar voren gebracht door Baudrillard, die vreest dat „simulacrum“ de complexiteit van de menselijke ervaring zou verwaarlozen en de kracht van de individuele perceptie zou aantasten. Verder wordt „simulacrum“ bekritiseerd omdat het erg oppervlakkig zou zijn en zich niet zou bezighouden met de diepgang van menselijke interacties en betekenissen. Naast „simulacrum“ zou vooral originaliteit meer aangemoedigd en gewaardeerd moeten worden, zeggen ze.
Conclusie over „simulacrum“ en het benoemen van vergelijkbare termen
Het komt erop neer dat „simulacrum“ een voorstelling van de werkelijkheid is in termen van subjecten of objecten. Deze staan echter zo dicht bij de werkelijkheid dat ze niet te onderscheiden zijn van het origineel. Critici beschuldigen het „Simulacrum“ van een lage kwaliteit en een gebrek aan vindingrijkheid. In religie wordt „simulacrum“ daarom meestal als iets negatiefs beschouwd – in kunst en cultuur, en ook in de filosofie, zijn de meningen neutraler, of eerder positiever. Op zichzelf is de term echter minder bekend bij de meeste mensen.
Vergelijkbare termen zijn bijvoorbeeld „hyperrealiteit“ en „simulatie“. Terwijl „hyperrealiteit“ een werkelijkheid beschrijft die de werkelijkheid overtreft en daarom pure fictie is, is „simulatie“ slechts een afbeelding van de oorspronkelijke werkelijkheid. We komen „hyperrealiteit“ bijvoorbeeld tegen in computerspellen en in wetenschappelijke abstracties. De „simulatie“ daarentegen in vluchtsimulatoren.